İslam mistisizmi de diyebileceğimiz Sufizmin -özellikle Melamilik, Mevlevilik ve Bektaşilik gibi tarikatlerin- Sabetaycılık ile ilişkisi bu konuda araştırma yapan herkesin dikkatini celbetmiş bir mevzudur.Bu ilişkinin temellerinin bizzat Sabetay Sevi tarafından atıldığını söylemek yanlış olmaz.Sevi'nin bir Kabalist olması, Kabalanın da Endülüs'te Müslüman Sufi tarikatler içinde gelişmiş olması, bu ilişkinin tarihi boyutunu gösteren önemli bir noktadır.
Sabetay Sevi'nin Edirne Sarayı'nda yargılanıp ihtida etmesinin ardından Sultan IV. Mehmet tarafından kendisine ''kapıcıbaşılık'' unvanı verilmiştir.O dönem Edirne, İmparatorluğun farklı bölgelerinden gelen İslam alimlerinin toplandığı bir şehirdir ve Sabetay Sevi'nin de dönemin Şeyhülislamı Vani Mehmet Efendi'nin düzenlediği ve ulemanın ilmi müzakereler yaptığı , (Sultan IV Mehmet'in de kimi zaman katıldığı) toplantılara katılıp İslami bilgisini artırmış olması ihtimal dahilindedir.
Ortodoks İslam konusunda bilgisini artıran Sabetay Sevi, heterodoks İslami tarikatlerle de içli dışlıdır.Sevi'nin özellikle Bektaşi ayinlerine katıldığı hatta müridlerine ölümünün ardından (kimi yazarların Bektaşi olduğunu ididia ettiği) Niyazi Mısri tekkelerinin yakınlarında yaşamalarını vasiyet ettiği rivayet edilir.
Sabetay Sevi'nin vefatının ardından halefinin kim olacağı yönündeki tartışma Sabetaycıların 3 ayrı cemaate bölünmesine sebep olmuştur.Sevi'nin kayınbiraderi Yakub'u halife olarak kabul edenler ''Yakubi'' olarak anıldılar.Yakub'un muhalifi olan Abdurrahman Çelebi'nin oğlu Osman Ağa'nın takipçileri Karakaş gurubunu oluşturdular.(Sabetay Sevi'nin ölümünden 9 ay sonra doğan Osman Ağa'nın Sevi'nin reenkarnasyonu olduğu inancı hakimdi bu gurupta). Sabetay Sevi'nin orjinal doktrinine sadık kalan kesim ise '' Kapancılar '' olarak isimlendirildi.
Sabetaycı cemaatlerin kendi aralarındaki çekişme ilişki kurdukları sufi tarikatlerin de ayrışmasına sebep olmuştu.Karakaşlar daha çok Bektaşi ve Kapancılar ise Mevlevi tarikatlerine intisap etmeye başlamışlardı.
Kapancı Cemaatinin kurucularından Derviş Efendi'nin de Mevlevi olduğu iddia edilir.Bu cemaatin Mevleviliğe olan ilgisi 20. yüzyılda da devam etmiştir.Öyle ki cemaatin kurduğu Terakki okullarının açılışında Mevlevi Dervişlerin bulunması gelenek haline gelmiş, Mevlevi Şeylerin çocukları bu okullarda bedava eğitim almışlardır.(Bu şeylerin zaten Sabetaycı oldukları söylenilebilir).Terakki okullarının kurucularından Mustafa Fazıl bey de Mevlevi Dedesidir.
Yunan yazar N. Stavroulakis'le birlikte aile kültürünü ve Dönme yemeklerini tanıttığı bir kitap yazan Kapancı cemaatinden oyuncu Esin Eden de kitabında sık sık Mevleviliğe atıfta bulunmuştur.Mevlevilik bağı olan bir diğer tanınmış isim de gazeteci yazar Sabiha Sertel. Kapancı Cemaatinden olan Sertel'in babası Nazmi Efendi gençliğinden itibaren düzenli olarak Mevlevi ritüellerine katılan, Mevlevi Dedesi Derviş Ali'nin torunu olmaktan gurur duyan bir isimdir.Nazmi bey, Terakki mezunu olan kendi oğlu Mecdi bey'in de düzenli olarak Mevlevi Dergahına gitmesini sağlamıştır.Soyadı kanunundan sonra Mecdi bey ''Eren'' soyadını alırken kardeşleri ''Derviş'' ve ''Deriş'' i tercih etmiştir.
İşadamı Fuat Bezmen'in annesinin dayısı Mehmet Esat Dede, 1848 yılında zengin Kapancı ailelerden birinin çocuğu olarak Selanik'te dünyaya gelmiştir.Selanikteki eğitiminin ardından İstanbul'a giden ve burada Mevlevi dervişlerle tanışan Esat Dede, önce Mevlana'nın şehri Konya'yı daha sonra da Mekke'yi ziyaret etmiş, Mevlevi tarikatine intisab etmesinin ardından yirminci yüzyılının önemli Mevlevi şeyhlerinden biri haline gelmiştir.Önce Yenikapı dergahında daha sonra da Kasımpaşa Mevlevihanesinde görevlendirilen Esat Dede samimi olarak İslam'a ihtida etmiş olduğunu dile getirmiştir.
Mevlevi olan Sabetaycılara örnek gösterebileceğimiz diğer bir isim de Dışişleri eski bakanlarından (Yakubi Cemaatinden) Emre Gönensay'ın atalarından, mübadeleyle Selanik'ten Türkiye'ye gelen İshak Dede'dir.Mevlevi şeyhi olmasına rağmen Sabetaycı inancını sürdüren İshak Dede Sabetaycılar arasında da haham pozisyonuna yükselmiştir:
Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte tekke ve zaviyelerin kapatılması kararı alınması Sabetaycıların Mason localarına yönelmesine sebep olmuştur.
Not:Sabiha Sertel'in kardeşi Hidayet Eren'in oğlu Neşet bey, Mevlana'nın torunlarından Hatice Fevziye Uraz ile evlenmiş.Hatice Fevziye hanım'ın diğer evliliğinden dünyaya gelen kızı Fatma Sohtorik, Erdal İnönü'nün kayınbiraderinin eşidir.
Mevlana'nın soyağacında yer alan isimlerden Hatice Fevziye Uraz'ın teyzesi Müveddet hanım, diplomat ve
yazar Ahmet Hikmet Müftüoğlu'nun kardeşi Ahmet Refik Anabolu'nun gelinidir.Müftüoğlu ve Anabolu'nun anneleri , Halvetiye şeyhlerinden Tahir Efendi'nin oğlu Şeyh Ahmet Bedrettin Efendi'nın kızı ve otuzikinci göbekten Niyazi Mısri'nin torunudur.
Tevfik Fikret'in eniştesi olan Ahmet Refik Anabolu'nun kızı Melahat hanım'ın oğlu Özer bey, Bektaşi Şeyhlerinden Nafi Baba'nın torununun kızı Nermin hanım ile evlenmiş:
Halvetilerin Sabetay Sevi'yi bir ''ermiş'' olarak kabul ettikleri iddia edilir:
Fuat Bezmen'in annesinin dayısı olan Mevlevi Şeyhi Mehmet Esat Dede'nin müridlerinden, Milli Eğitim eski Bakanı Hasan Ali Yücel, Sabetaycı okullara denklik verilmesini sağlamıştır.(Öncesinde bu okulların mezunlarının üniversiteye gitmek için devlet liselerinde ayrı bir sınava girmeleri gerekiyordu).Kendisi de .bir süre Fevziye Mekteplerinde öğretmenlik yapan Hasan Ali Yücel, ikiz çocukları Şair Can Yücel ve Canan hanım'ı anaokulu eğitimi için Feyzi Ati okuluna göndermiş.
Hasan Ali Yücel'in amcazadesi Talha bey , Samiha Ayverdi'nin kızı Nadide Uluant'ın babası olan Ali Haydar bey'in başka bir eşinden dünyaya gelen kızının eşidir.Bilindiği gibi Samiha Ayverdi , Kenan Rıfai dergahının Cemalnur Sargut'tan önceki postnişinidir.
Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesinin kurucusu olan Kapancı Cemaatinden Ord. Prof. Dr. Mazhar Osman Uzman oğullarına Tasavvufta varoluş mertebeleri olan ''Nasut , Ceberut ve Lahut'' terimlerini isim olarak vermiştir.Dr. Mazhar Osman'ın kızkardeşi Pakize hanım ve kızı İrem hanım, Eskişehir Mevlevi Dergahı şeyhi Hüseyin Hüsni Dede'nin oğullarıyla evlenmişler:
Şeyh Mehmet Esat Dede'den Mesnevi okuyan, Eskişehir Mevlevihanesi şeyhi Hüseyin Hüsni Dede'den Mesnevi icazeti alan Yenikapı Mevlevihanesi Şeyhi Mehmet Celaleddin Dede:
Yenikapı Mevlevihanesi şeyhleri Abdülbaki Nasır Dede'nin torunu ve Şeyh Osman Selahaddin Dede'nin oğlu olan Mehmet Celaleddin Dede'nin oğlu Abdülbaki Baykara Dede, Dr. Mustafa Münif Paşa'nın kızı Güzide hanım ile evlenmiş.
Dr. Mustafa Münif Paşa'nın kızı Ayşe Zahire hanım , Mehmet Celaleddin Dede'nin kızı Fatma Naciye hanım'ın oğlu Saib Aykut'un eşidir.Saib bey'in kardeşi Hümeyra Aykut, Altemur Kılıç'ın annesidir.
Dr. Mustafa Münif Paşa'nın gelini Mefharet Kocaolçum , Fevziye Mektepleri Vakfı eski başkanı olan Kapancı Cemaatinden Osman Fazıl Erbelger'in akrabasıdır:
Kapancı Cemaatinden Osman Fazıl Erbelger'in bacanağı Aziz Tansever, Kasım Gülek'in eşi Nilüfer hanım'ın ilk eşidir.Nilüfer hanım ve kardeşi (Adı) Aylin Devrimel ,Sadrazam Giritli Mustafa Naili Paşa'nın torunlarındandır.Mustafa Naili Paşa'nın torunlarından Muhiddin bey, Şeyh Mehmet Celaleddin Dede'nin damadı , Altemur Kılıç'ın annesi Hümeyra Aykut ve Saib Aykut'un babalarıdır.
Konya Mevlana Dergahı'nın son postnişini olan Konya Mebusu ve T.B.M.M. 1. Reis vekili Abdülhalim Çelebi, Mevlana'nın torunlarındandır:
Abdülhalim Çelebi'nin eşi Kevser hanım, Yenikapı Mevlevihanesi Şeyhi Kemalettin Efendi'nin kızıdır.Kemalettin Efendi , Şeyh Mehmet Celaleddin Efendi'nin kardeşidir.
Yenikapı Mevlevihanesi Şeyhi Kemaleddin Efendi'nin kızı Münire Aykut'un torunu Osman Bayru ve eşi Esin hanım, Karakaş cemaatinden Osman Atam ile İpekçi ailesinden olan eşi Cavidan hanım'ın evlatlığıdır.Mevlana soyundan gelen Esin Çelebi Bayru'nun teyzesi Fevziye Uraz , Sabiha Sertel'in kardeşinin oğlu Neşet Eren ile evlenmiş.
Münire Aykut'un kardeşi Kesibe hanım, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun akrabası Mehmet Karaosmanoğlu'nun eşidir.
Yenikapı Mevlevihanesi Şeyhi Kemalettin Efendi'nin damadının kardeşi Muhtar Burak'ın kızı Güzin hanım , Kapancı Cemaatinden İzzet Akosman'ın eşidir.Güzin Akosman'ın annesi Ayşe Sıdıka hanım, Sultan II. Abdülhamid'in süt kardeşi olan Yeni Osmanlılardan Menapirzade Nuri bey'in kızıdır:
Araştırmacı Rosanes, başlarında bir Derviş'in bulunduğu Müslüman bir topluluğun Sabetay Sevi'nin öğretisine inandığını yazmış:
Osmanlı'nın son dönemlerinde Selanik'te sadece Sabetaycıların değil Musevilerin de Mevlevi ritüllerine katıldığı biliniyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder